فهمی سلیمانی محقق در طب سنتی و گیاهشناسی
کد خبر: ۳۳۹۱۴۳
تاریخ انتشار: ۱۶ آذر ۱۳۹۵ - ۰۱:۰۲ 06 December 2016

قاصدک دشمن قاتل خاموش (سرطان)

فهمی سلیمانی محقق در طب سنتی و گیاهشناسی

سید وریا حسینی کارشناس اکولوژی گیاهی


چکیده

قدمت استفاده از گیاهان و داروهای طبیعی به ابتدای خلقت انسان بر می گردد. در دهه های گذشته محققان طب سنتی  و طب رایج[1] تلاش­های فراوانی برای استفاده از گیاهان دارویی بجای داروهای شیمیایی کردند. می‌توان پیشرفت داروهای گیاهی را همپای پیشرفت دانش بومی استفاده از گیاهان دانست. در این مقاله سعی بر آن است گزارشات مردم محلی مبنی بر مفید بودن گیاه قاصدک در درمان سرطان همراه با تاریخچه و مطالعات علمی انجام شده در مورد این گیاه بیان و مقایسه شود. قاصدک گیاهی از تیره کاسنی بوده که بعنوان یک ملین ملایم و برای درمان ورم مفصل، بیماریهای کبد و طحال، مشکلات رماتیسمی و اگزما و سایر بیماریهای پوستی در طب سنتی استفاده شده است. این گیاه همچنین حاوی اسید Taraxinic بوده که خواص ضد سرطانی دارد و در نتیجه یک جایگزین غیر سمی برای درمان سلول­های سرطانی می­باشد.

واژه های کلیدی: طب سنتی، طب رایج، دانش بومی، قاصدک، سرطان، اسید Taraxinic

 

مقدمه

گیاهشناسی:

قاصدک یک علف هرز چند ساله با ارتفاع 40 cm از خانواده کاسنی (Asteraceae) که برگها به حالت طوقه­ای (rosette) نوک تیز که شبیه دندان شیر و روی زمین گسترده هستند. میوه فندقه دوکی شکل با تارهای ابریشمی سفید رنگ که به نام قاصدک نامگذاری شدند. ساقه گیاه عریان و بدونه برگ (scapus) و توخالی بوده ودارای طول 5 تا 35 سانتی­متر می­رسد. این گیاه دارای ریشه عمودی تنومند با طول 15-30 cm تولید می­کند. البته ریشه با طول 60 – 100 cm پیدا شده است. اما گیاه شیر تیغک یک ساله و دارای ساقه افراشته  و دارای برگهای بی دمبرگ بر روی ساقه است. میوه در گیاه قاصدک سیخک­دار ولی در شیر تیغک بدونه سیخک است و از نظر گیاهشناسی و کلیدهای معتبر وضعیت پاپوس­ها و نوع و حالت میوه نیز تفاوت دارند (صفوی و همکاران، 1392).

تاریخچه:

در کتاب مخزن الادویه گل قاصدک را طرخشقوق و بقلۀ الیهودیه نیز نامیده­اند آشامیدن آب آن با روغن زیتون برای جهت رفع اکثر سموم آورده شده است.گیاهانی از جنس قاصدک مدت طولانی است به­عنوان گیاه دارویی استفاده می­شود. منابع اولیه اسم این گیاه را مشتق شده از کلمه یونانی " taraxis " و " akeomai " که برای التهاب و شفا بخش است می­دانند. در کشورهای انگلیسی زبان کلمه قاصدک ، کلمه فرانسوی " dent-de-lion " که به معنی دندانه شیر که بخاطر برگ­های دندانه­دار برگ، بیشتر رایج است. در فرانسه با توجه به اثر دیورتیک آن از اصطلاح " pissenlit " استفاده می­شود. اولین بار یک پزشک عربی در قرن 10 و 11 از خواص درمانی آن برای بیماری کبد و طحال استفاده کرد. از قرن 16، آلمان سوابق بیشتری برای گیاه قاصدک در جهان غرب فراهم کرده است. پزشک آلمانی و گیاه شناس لئونارد فوکس (1543) برای مداوا نقرس، اسهال، آبله، مشکلات طحال و کبد را شرح داده است. استفاده از گیاه قاصدک برای بیماریهای کبد و طحال برای پزشکان قطعی شده استبر این اساس گل­های زرد با رنگ زرد بیماری صفرایی مرتبط می­باشد.

در طب سنتی آمریکای شمالی از جوشانده ریشه و شاخ و برگ گیاه برای بیماریهای کلیوی، سوء هاضمه و سوزش معده استفاده شده است. علاوه بر این در داروهای تصفیه خون بکار برده شده است و بعنوان یک ملین ملایم و برای درمان ورم مفصل و مشکلات رماتیسمی و اگزما و سایر بیماریهای پوستی در طب سنتی استفاده شده است. در آلمان از جوشانده یا آبمیوه گیاه تازه آن در بهار برای دارو استفاده می­کنند. از عصاره کل گیاه در مکزیک برای درمان دیابت استفاده می­شود. در طب سنتی ترکیه نیز از شاخ و برگ گیاه بعنوان یک ملین، دیورتیک و داروهای ضد دیابتی استفاده می­شود. در طب سنتی چینی از قاصدک گاهی اوقات در ترکیب با گیاهان دیگر برای درمان هپاتیت، به منظور افزایش پاسخ ایمنی به عفونت ، برونشیت یا ذات الریه، و به عنوان یک متراکم کننده اثرات های ضد پستان استفاده می­شود.

به علاوه استفاده از گل آذین دارویی از برگ و ریشه­های آن نیز برای ساخت محصولات غذایی مختلف استفاده می­شود. از برگ­های جوان گیاه کاشته شده یا وحشی برای سالاد استفاده می­شود در حالی که از ریشه­های پخته شده آن بعنوان جایگزین قهوه استفاده می­شود. همچنین از عصاره آن بعنوان اجزای عطر و طعم در محصولات غذایی مختلف، مانند مشروبات الکلی و نوشابه، لبنیات دسر یخ زده، آب نبات، محصولات پخته شده، ژلاتینی و پودینگ و پنیر استفاده می شود. مقالات و کتاب­های جدید از استفاده تجربی از گیاه قاصدک را مثبت ارزیابی کرده­اند. با توجه به انجمن پزشکی گیاه بریتانیا (1990)، ریشه به عنوان یک محرک کبدی مفید و  برگ برای یک عمل مدر و صفرایی شرح داده شده است. کمیسیون E آلمان و ESCOP در مقالاتی از این گیاه  برای ترمیم کبد و عملکرد صفرا، سوء هاضمه، بی اشتهایی، دیورتیک و در رماتیسم و پیشگیری از سنگ کلیه استفاده کردند.

تالیشک، شه­له­ مین که­ره، په­پوله پایزه و پشی پایزه اسم­های کردی گیاه قاصدک است که در روستاهای متفاوت کرد زبان به این اسم خوانده می­شوند البته گیاه شیرتیغک نیز در میان مردم به اسم په­پوله پایزه مشهور است ) خیلی از مردم این گیاه را با گیاه چه­ق چه­قه (Cichorium intybus) کاسنی به اشتباه می گیرند). دم کرده آن برای زیاد کردن اشتها، زیاد کردن ادرار و شیر مردم استفاده می­شود (خضری، 1381).  گزارشات مردمی حاکی از آن است که جوشانده 300 گرم از گیاه شیرتیغک (که به اشتباهی به جای قاصدک مصرف شده ) و مصرف روزانه سرد شده آن قبل از صبحانه، نهار و شام سبب بهبود سرطان (پستان) شده است. درمان سرطان و حتی کشنده ترین بیماریها هیچ گاه از طبیعت خداوند به دور نیست و مصرف گیاه شیر تیغک بنا به تجربه ذکر شده شبیه قاصدک عمل می­کند. این تجربه در سال های اخیر سبب توجه بیشتر مردم محلی به این گیاهان شده است. در این مقاله ترکیبات شمیایی و تحقیقات انجام شده در مورد دو گیاه قاصدک و شیر تیغک  ارائه شده است. بدیهی است که اثبات علمی این ادعا نیازمند تحقیقات بیشتری بر روی بیماریهای سرطانی و درمان با این گیاه می­باشد اما مطالعات خارجی انجام شده درمان سرطان با قاصدک را گزارش داده­اند.

ترکیبات دارویی مربوط به قاصدک و شیرتیغک

برگ شیر تیغک دارای ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی است (Mawalagedera و همکاران، 2016) مواد موثره موجود در گیاه شیرتیغک در درمان تومور، بیماری های التهابی، عفونت و غیره در فرهنگ قوم چینی استفاده شده است. با این حال، مکانیسم های اصلی از فعالیت های ضد تومور هنوز در این گیاه نشان داده نشده است (Huyan و همکاران، 2016).

اقدامات درمانی گونه­های گل قاصد تا حدی به ماده تلخ خود  و به طور دقیق تر به ترپن­های معمولی خانواده کاسنی نسبت داده شده است. در عصاره ریشه گل قاصدک ترکیبات تلخ از جمله اودسمانولیدها[2]، تاراگزاسین[3] و تری­ترپن­ها مانند تاراگزاسترول، استرول­ها مانند سیتروسترول فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، موسیلاژ و مقدار زیادی پتاسیم می­باشد. در مقایسه با ریشه، برگ قاصدک محتویات پلی فنل بالاتری دارد. حاوی لوتئین، پتاسیم و یک منبع از ویتامین A  و همچنین لوتئین و بتا کاروتن است. قاصدک همچنین منبع فیبر، پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، فسفر، تیامین و ریبوفلاوین و مقداری سدیم، ویتامین C و ویتامین D می­باشد.

قاصدک دارای اثرات دیورتیک، صقرابری، ضد التهابی، ضد اکیداتیوی، ضد سرطانی، ضد درد، ضد حساسیت، ضد هایپرگلایسمی، ضد انعقادی / فعالیت ضد ترومبوتیک و اثر پروبیوتیک آن شده است.

اسید Taraxinic ترکیب حاصل از هیدرولیز ترپن لاکتون گلیکوزید تراکسینید اسید 1-o-β –D در غلظت معینی سبب رشد سلول سرطانی و کاهش تکثیر آن گردید که هیچ اثری بر سلول­های سالم ندارد. عصاره آبی ریشه قاصدک مانع راه اندازی و پیشرفت سرطان در هر دو مرحله (راه­اندازی و پیشرفت) تومورهای پوستی موش­ها شد.

استفاده از قاصدک در طب سنتی برای درمان اختلالات گوارش توسط تحقیقات علمی ثابت شده است. این اثرات عمدتا به حضور پلی­فنولیک و ترپن­های مختلف مربوط می­شود. Sigstedt و همکاران (2008) نشان دادند که عصاره برگ سلول­های سرطانی سبب کاهش سلول­های سرطانی پستان می­شوند. Orlikova و همکاران (2012) در مقاله­ای با عنوان قدرت از باغ: ترکیبات گیاهی به عنوان مهار کننده از نشانه های سرطان عصاره قاصدک درطب سنتی بومی پزشکی آمریکا و طب سنتی چینی (TCM) برای درمان سرطان خون و سرطان پستان استفاده شده است با این حال، مکانیسم عمل ناشناخته مانده است. اما امروزه از عصاره ریشه قاصدک (DRE) برای درمان اختلالات گوارشی و کبدی استفاده می­شود. Ovadje و همکاران (2011) در مطالعه­ دیگری نشان دادند که عصاره موجود در ریشه گل قاصدک سبب القای انتخابی آپوپتوز از طریق فعال شدن کاسپاز 8  و فعال شدن کاسپاز 3 بعد از آن در سلول­های سرطانی خون شده و درنتیجه یک جایگزین غیر سمی برای درمان سلول­های سرطانی می­باشد.

 

 

رفرنس:

صالحی سورمقی، محمد حسین. 1387. گیاهان دارویی و گیاه درمانی.جلد اول – ص 316.

عقیلی خراسانی، محمد حسین، مخزن الادویه. سده دوازدهم هجری، ۱۱۸۳ ق. ص 791.

خضری، سید شهاب. فرهنگ گیاهان دارویی کردستان. 1381. انتشارات دانشگاه کردستان. ص 324.

صفوی، سید رضا، ناصح، یاسمین، جعفری، عفت، توکلی، زهرا، حیدرنیا، نوشین. 1392. فلور ایران شماره 77 : تیره کاسنی،وزارت جهاد کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.

 

 

Sigstedt SC, Hooten CJ, Callewaert MC, Jenkins AR, Romero AE, Pullin MJ, Kornienko A, Lowrey TK, Slambrouck SV, Steelant WF. Evaluation of aqueous extracts of Taraxacum officinale on growth and invasion of breast and prostate cancer cells. International journal of oncology. 2008 May 1;32(5):1085-90.

Orlikova, B. and Diederich, M., 2012. Power from the garden: plant compounds as inhibitors of the hallmarks of cancer. Current medicinal chemistry, 19(14), pp.2061-2087.

Ovadje, P., Chatterjee, S., Griffin, C., Tran, C., Hamm, C. and Pandey, S., 2011. Selective induction of apoptosis through activation of caspase-8 in human leukemia cells (Jurkat) by dandelion root extract. Journal of ethnopharmacology, 133(1), pp.86-91.

Chatterjee, S.J., Ovadje, P., Mousa, M., Hamm, C. and Pandey, S., 2010. The efficacy of dandelion root extract in inducing apoptosis in drug-resistant human melanoma cells. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011.

Huyan, T., Li, Q., Wang, Y.L., Li, J., Zhang, J.Y., Liu, Y.X., Shahid, M.R., Yang, H. and Li, H.Q., 2016. Anti-tumor effect of hot aqueous extracts from Sonchus oleraceus (L.) L. and Juniperus sabina L–Two traditional medicinal plants in China. Journal of ethnopharmacology, 185, pp.289-299.

Mawalagedera, S.M.M.R., Ou, Z.Q., McDowell, A. and Gould, K.S., 2016. Effects of boiling and in vitro gastrointestinal digestion on the antioxidant activity of Sonchus oleraceus leaves. Food & function, 7(3), pp.1515-1522.


 

 

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار