شیراز یکی از مناطق زیبا و تاریخی در کشور ایران محسوب می شود، در این شهر جاذبه های گردشگری بسیاری وجود دارد. کمتر کسی را می توان یافت که نام مجموعه وکیل شیراز را نشنیده باشد، این مجموعه از سه بخش مختلف به نام های بازار وکیل، مسجد وکیل و حمام وکیل تشکیل شده است، در این مقاله قصد داریم به بررسی مسجد وکیل بپردازیم.
با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام، ساخت بنا های مذهبی رواج پیدا کرد و سبک جدید در معماری به نام معماری اسلامی به وجود آمد. مساجد ساخته شده در آن دوران را می توان به عنوان مشهور ترین بنا های تاریخی ایران دانست، در میان آن ها مسجد وکیل اوج هنر و معماری ایرانیان است.
مسجد وکیل
مجموعه وکیل در یکی از محله های قدیمی شهر شیراز به نام درب شاهزاده قرار گرفته است، مسجد وکیل زیبا ترین بنا موجود در این مجموعه محسوب می شود. تاریخچه ساخت این بنا به دوران زندیه باز می گردد، در آن دوران کریم خان زند دستور به ساخت این مجموعه داد، ساخت این بنا در سال 1185 آغاز و در سال 1187 پایان یافت، در آن دوران مسجد وکیل محل برگزاری نماز جمعه بوده است. جالب است بدانید که این مسجد را در گذشته به عنوان مسجد سلطانی می شناخته اند.
از محبوب ترین بخش های مسجد می توان به ستون های بلند و خاص آن اشاره کرد که با طرحی خاص نظر هر گردشگری را به خود جلب می کنند. مسجد وکیل در سال های اخیر مورد توجه افراد بسیاری قرار گرفته است، اصلی ترین دلیل این امر را می توان معماری بسیار زیبا و همچنین وجود دو جاذبه تاریخی دیگر (حمام و بازار وکیل) در نزدیکی آن دانست، فاصله این مسجد تا حمام وکیلدر حدود 100 متر می باشد.
این بنا در سال 1311 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و از آن پس توسط سازمان اوقاف شیراز، اداره می شود.
معماری مسجد وکیل
هنر معماری اسلامی در نقاط مختلف مسجد وکیل قابل مشاهده است، جالب است بدانید که معمار این بنا مشخص نیست اما برخی از کارشناسان آثار باستانی معتقد اند که شخصی به نام میرزا نصیر معماری این بنا را بر عهده داشته، صحت این فرضیه به طور قطع مشخص نیست اما احتمال اینکه همین شخص معمار بنا باشد بسیار بالا است.
مساحت مسجد وکیل 9600 مترمربع می باشد، از این مساحت در حدود 5 هزار مترمربع مربوط به صحن مسجد و 3 هزار متر از آن مربوط به شبستان وکیل بوده، لازم به ذکر است که زیر بنا این مسجد بیش از 11000 مترمربع می باشد. به طور کلی از بخش های اصلی مسجد می توان به دو شبستان به نام های شبستان جنوبی و شبستان زمستانی، طاق، دالان، حیاط، ورودی مسجد، محراب، ایوان و منبر اشاره کرد، وجود دو ایوان در این مسجد سبب شده است که سبک طراحی آن را دو ایوانی بنامند. یکی از بخش های زیبای داخلی این مسجد طاق های عظیم آن بوده که عبارت اند از طاق ورودی اصلی، طاق وردی شبستان و در نهایت طاق مروارید، در ادامه مقاله به معرفی و بررسی هر بخش خوهیم پرداخت.
طراحی ساده این مسجد و استفاده از رنگ های زیبا برای تزئین دیوار های آن، زیبایی مجسد وکیل را دو چندان کرده است. از تزئینات این مسجد می توان به منبر ساخته شده از سنگ مرمر، کاشی کاری های سنتی اسلامی و ستون های حجاری شده شبستان که تعداد آن ها به 48 عدد می رسد، اشاره کرد.
از تزئینات به کار رفته در بخش های مختلف مسجد می توان به موارد زیر اشاره نمود:
• کاشی کاری: کاشی کاری یکی از هنر های سنتی ایرانیان بوده که در بخش های مختلف این مسجد از آن استفاده شده است. نکته جالب در رابطه با کاشی کاری های مسجد وکیل آن است که طبق بررسی کارشناسان، کاشی های موجود در نقاط مختلف در دوران حکومت قاجار به مسجد اضافه شده اند.
• میناکاری: این هنر نیز از محبوبیت بسیاری در بین ایرانیان برخوردار بوده و در اکثر بنا های مذهبی از آن استفاده شده است، مسجد وکیل از این قاعده مستثنا نبوده و در بیشتر بخش های آن شاهد مینا کاری با رنگ های بسیار زیبا خواهید بود.
• حجاری: حجاری در واقع ایجاد طرح های زیبا بر روی سنگ می باشد، معروف ترین بخش حجاری شده در این مسجد ستون های شبستان می باشد.
تاریخچه مسجد وکیل
همانطور که پیش تر به آن اشاره شد، مسجد وکیل در دوران حکومت کریم خان زند ساخته شده است. شهر شیراز، پایتخت حکومت کریم خان در آن دوران بوده، همین امر سبب شده است که کریم خان زند اقدامات بسیاری برای پیشرفت و توسعه این شهر انجام دهد. مجموعه وکیل را می توان معروف ترین آثار بجای مانده از آن دوران دانست، لازم به ذکر است که بخش های مختلف این مجموعه همزمان با ساخت مسجد در سال 1185، احداث گردیده اند.
طبق شواهد موجود می توان دریافت که اولین بازسازی این مسجد به دوران قاجار باز می گردد، در آن دوران حسین علی میرزا فرمانفرما، اقدام به مرمت بخش های تخریب شده مسجد وکیل کرد، از آن سال ها تا به امروز این مسجد چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته است که از اصلی ترین آن ها می توان ترمیم کاشی کاری های مسجد توسط سازمان آثار باستانی اشاره کرد.
معرفی بخش های مسجد وکیل
همانطور که می دانید مسجد وکیل یکی از بزرگترین و زیبا ترین مساجد موجود در کشور ایران می باشد، هر کدام از بخش های این مسجد زیبایی خود را داشته و بازدید از آن ها خالی از لطف نیست. نوع ساخت و تزئینات به کار رفته در هر بخش متفاوت می باشد، در ادامه به بررسی نقاط مختلف مسجد خواهیم پرداخت.
درب ورود: ورودی مسجد درست در غرب بازار وکیل، در کنار راسته شمشیرگرها قابل مشاهده می باشد، این درب ارتفاعی در حدود 8 متر و عرضی در حدود 6 متر دارد. در بالای درب اصلی کتیبه ای از آیات قرآن وجود داشته که با خطی بسیار زیبا نوشته شده است، ساخت این کتیبه به سال 1306 باز می گردد. درست در بالای این کتیبه، کتیبه ای دیگر نیز وجود داشته که در آن نام فتحعلی شاه و پسرش با طلا نوشته شده است.
یکی از زیبا ترین بخش های مسجد درست در همین بخش ورودی آن قرار گرفته، طاق کاشی کاری شده ورودی یکی از بخش های محبوب در این مسجد می باشد، با کمی دقت در میان کاشی های زیبای موجود بر روی طاق، جمله "لااله الاالله" را مشاهده خواهید کرد که با خط کوفی نوشته شده است.
افراد پس از عبور از درب اصلی به دالانی می رسند که در دو طرف آن 1 راهرو برای رسیدن به صحن مسجد وکیل وجود دارد.
محوطه بیرونی مسجد : محوطه مسجد شامل یک حیاط اصلی و یک حیاط خلوت می باشد، حیاط اصلی طول و عرضی برابر با 65 در 60 متر داشته و کف آن سنگ فرش شده است، درست در میان حیاط حوضی بسیار زیبا نظر گردشگران را به خود جلب می کند، طول و عرض این حوض 40 در 5 متر می باشد.
حیاط خلوت مسجد ابعادی در حدود 35 در 20 متر داشته، در میان این حیاط نیز یک حوض سنگی وجود دارد.
ایوان ها : مسجد وکیل دارای دو ایوان می باشد که یکی از آن در بخش شمالی و دیگری در بخش جنوبی مسجد قرار گرفته اند. اصلی ترین دلیل محبوبیت ایوان شمالی در میان گردشگران را می توان طاق بسیار زیبای آن دانست که به عنوان طاق مروارد شناخته می شود. ارتفاع این طاق با احتساب گلدسته های موجود در دو طرف آن حدود 20 متر بوده و عرض آن 12 متر می باشد. درون این طاق عظیم 3 طاق نمای دیگر نیز وجود دارد که یکی از آن ها در بالای ورودی حیاط قرار گرفته و دو طاق نمای دیگر رواق می باشند.
از تزئینات به کار رفته در طاق مروارید می توان به کاشی کاری های بسیار زیبا اشاره کرد، همچنین لازم است بدانید که فضای داخلی طاق مروارید را با سنگ مرمر پوشانده اند.
لازم به ذکر است که درون ایوان شمالی دو کتیبه نیز وجود دارد که یکی از آن ها نشان دهنده آیات قرآن بوده و بر روی کتیبه دوم نام فتحعلی شاه حک شده است، تاریخچه کتیبه دوم به سال 1243 باز می گردد.
ایوان جنوبی که دارای 4 طاق نما بوده درست روبروی ایوان شمالی قرار گرفته، بخش های مختلف ایوان جنوبی با سنگ های زیبا و کاشی های رنگی تزئین شده است. در این ایوان نیز دو کتیبه وجود دارد که بازدید از آن ها خالی از لطف نیست.
شبستان زمستانی : این شبستان در مجموع دارای 4 دهنه بوده که طول و عرض هرکدام به ترتیب 25 و 20 متر می باشد، در این بخش 12 ستون قابل مشاهده بوده که طول هر کدام از آن ها در حدود 5 متر می باشد.
درست در بالای ورودی شبستان چنیدن کتیبه وجود دارد که نوشته های موجود بر روی آن ها مانند سایر کتیبه ها، آیات قرآن می باشد.
شبستان جنوبی: همانطور که پیش تر به آن اشاره شد، مسجد وکیل دارای دو شبستان می باشد، طراحی شبستان جنوبی بسیار زیبا بوده، کفپوش آن از جنس سنگ و گنبد آن از آجر ساخته شده است، همچنین دیوار های این شبستان با کاشی های معرق تزئین شده است. 48 ستون موجود در این شبستان زیبایی آن را دو چندان کرده اند، این 48 ستون با قرار گرفتن در کنار یکدیکر طاق نما ها بسیار زیبایی را تشکیل داده اند. تمام حجاری های انجام شده بر روی این ستون ها کار دست بوده و ارزش بسیاری دارد، لازم به ذکر است که ارتفاع هرکدام از ستون های شبستان جنوبی 5 متر بوده و عرضی در حدود 80 سانتی متر دارد.
از دیگر بخش های شبستان می توان به محراب و منبر اشاره کرد، محراب موجود در شبستان با کاشی های رنگی تزئین شده، همچنین در اطراف محراب چندین کتیبه وجود دارد که بر روی آن ها آیات قرآن نوشته شده است. منبر مسجد وکیل دارای 14 پله بوده و تمام بخش های آن از جنس سنگ مرمر می باشد، جالب است بدانید که سنگ مرمر مورد نیاز برای ساخت این منبر، از مراغه به شیراز آورده شده است.
سرقت از مسجد وکیل
در این مسجد آثار هنری و تاریخی بسیاری وجود دارد، همین امر سبب شده است که سارقان قصد به سرقت بردن آثار را داشته باشند، معروف ترین سرقت رخ داده از این مسجد به سال 1389 باز می گردد، در آن سال کتیبه ای از جنس سنگ یشم با حکاکی آیات آیت الکرسی که قدمتی بیش از 200 سال داشت، به سرقت رفت. لازم است بدانید که چندی بعد پلیس، دزدان کتیبه دستگیر کرده و کتیبه را به مسجد بازگرداند.
آدرس مسجد وکیل
استان فارس، شیراز، خیابان آیت الله طالقانی، غرب بازار وکیل
گردشگران با اطلاع از آدرس مجموعه وکیل می توانند با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و خودرو شخصی به بازدید از مسجد وکیل بروند. نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس به این مجموعه، ایستگاه میدان شهرداری بوده و ایستگاه میدان نمازی، نزدیک ترین ایستگاه مترو به مسجد وکیل است.
وجود موزه پارس و مدرسه خان در نزدیکی این مسجد، سبب شده است که گردشگران بتوانند در کنار بازدید خود از مجموعه وکیل، از این دو جاذبه دیدن کنند، فاصله موزه پارس و مدرسه خان از این مجموعه به ترتیب 400 و 750 متر است.
زمان بازدید از مسجد وکیل
افراد می توانن از ساعت 8 و 30 دقیقه صبح تا 8 و 30 دقیقه شب از این مجموعه تاریخی بازدید کنند. لازم به ذکر است که زمان بازدید از مجموعه وکیل در 6 ماه دوم سال تغییر کرده و از ساعت 8 صبح تا 8 شب می باشد.
قیمت بلیط مسجد وکیل
گردشگران برای بازدید از این مسجد باید 1,000 تومان بپردازند، لازم به ذکر است که هزینه بازدید از مسجد وکیل برای افراد خارجی 15,000 تومان است.
