سی و یکمین استان ایران که در دامنه رشته کوه های البرز مرکزی واقع شده، دارای جاذبه های گردشگری فراوانی است و شهرستان طالقان نیز بخش عظیمی از این جاذبه ها را در دل نهفته دارد.
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: شهرستان طالقان به مرکزیت شهر طالقان یکی از شهرستان های استان البرز است این شهرستان در سال ۸۹ تاسیس شد و دارای دو بخش مرکزی و جوستان و چهار دهستان به نام های میان طالقان، پایین طالقان، بالاطالقان و کنار رود است شهر طالقان در منطقه ای ییلاقی در میان رشته کوه البرز و در ۱۲۰ کیلومتری شمال غربی تهران واقع شده است. این منطقه در حقیقت دره بزرگی است که در میان رشته کوه های سر به فلک کشیده البرز قرار دارد.
وجود این کوه ها سبب شده طالقان دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی باشد و در فصل سرد زمستان تردد به برخی از مناطق این شهرستان سخت و ناممکن شود. مساحت کلی دره طالقان حدود یکهزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع است. ۸۰ کیلومتر طول دره طالقان و ۱۵ کیلومتر عرض این منطقه زیبا است. زبان مردم طالقان فارسی و تاتی است و فقط مردم روستای میناوند از توابع میان طالقان به زبان ترکی صحبت می کنند.
کوه های بلند و مسیر دشوار تردد به دره طالقان سبب شده است این ناحیه یکی از بکرترین مناطق شمال مرکزی ایران باشد این شرایط در عین حال موجب تراکم سایت های تاریخی این منطقه در دوران پیش از تاریخ است. این منطقه در عصر آهن مورد توجه مردمان ساکن در دشت ساوجبلاغ قرار گرفت.
خانه آیت الله طالقانی - روستای گلیرد
در عصر آهن شاهد وجود گورستان های بزرگی هستیم که نشان از اهمت و علاقه مردم این سرزمین به سکونت در طالقان دارد به نظر می رسد در دوره های قبل از آن شرایط زندگی و عبور و مرور سبب شده باشد بیشتر سکونت ها در طالقان به صورت نیمه متمرکز شکل بگیرد.
این شهر بلحاظ قرار گرفتن در رشته کوه های البرز میانی دارای آب و هوای کوهستانی ییلاقی است به همین دلیل دارای جمعیت فصلی بوده و در تابستان جمعیت آن به بیش از ۱۲ هزار نفر می رسد این در حالی است که جمعیت ثابت شهر طالقان حدود ۵ هزار نفر است.
از مهمترین جاذبه های گردشگری این شهرستان می توان به منزل آیت الله طالقانی در روستای«گلیرد» که خود از روستاهای هدف گردشگری در استان البرز است، قلعه کیقباد و منصور، غارهای تاریخی بادامستان و اسنابن، محوطه باستانی قلادوش و قلعه ارژنگ اشاره کرد.
روستای هدف گردشگری گلیرد
غارهای تاریخی «بادامستان»
غارهای دست کن بادامستان در مجاورت روستای بزرگ «وشته» و در کنار امامزاده یوسف این روستا قرار دارد. این غارها سرگذشت جالبی دارد و به نظر می رسد در گذشته های دور مسکن و ماوای مردمان غارنشین بوده، توسط دست در دیوارهایی با خاک رس کنده شده و بسیار تو در تو است. این غارها محل سکونت افرادی بوده اند که به مناسبت های گوناگون آیینی با فرار از دست دشمنان به این نقاط پناه آورده اند.
مسیرهای ورودی به این غارها کمی صعب العبور است چون به میزان ۱۰ تا ۲۰ متر بالاتر از کف دشت قرار دارند و دهانه تعدادی از این غارها رو به غرب و مشرف به دره طالقان است.
غارهای تاریخی «اسنابن»
غار تاریخی موسوم به دو نام متفاوت اسنابن و شیردوش که دومی بیشتر باعث انتساب این غار به کوه کم ارتفاعی در جناح جنوب شرقی آن است در جنوب روستای «نساء بالا» قرار دارد و از غارهای پناهگاهی یا آیینی است که تاریخچه اکتشافات غارشناسی آن مشخص نیست.
قلعه «کیقباد» و «منصور»
دره طالقان چه در دوران پیش و چه پس از اسلام، استحکامات دفاعی متعددی در قالب قلاع تاریخی داشته که پراکندگی این استحکامات بیشتر به صورت متمرکز در دره الموت و در دوران تسلط اسماعیلیه بر این منطقه بوده است که از بقایای آن می توان به وجود این نقاط در شهرستان طالقان اشاره کرد.
قلعه کیقباد که برج های دفاعی و آب انبارهای آن به صورت بسیار ماهرانه ای در دل سنگ های کوه تراشیده شده است هم اکنون در کوهی به نام «برزولک» در شمال روستای هرنج قرار دارد و بقایای آن قابل مشاهده است قلعه منصور نیز کمی بالاتر از این قلعه و با همان برج ها و آب نبارهایی که باران های فصلی کوهستان را در خود ذخیره می کرده در جنوب قله «دوکل» به ارتفاع سه هزار و ۵۳۷ متر قرار دارد.
راه دسترسی به قلعه کیقباد نسبتا ساده و با کوهنوردی یک ساعته از آبادی «هرنج» به انجام می رسد برای بازدید از قلعه منصور باید از مسیری روی لبه یک تیغه صخره ای و با استفاده از طناب و البته داشتن آمادگی جسمانی برای سنگنوردی، گذشت که به نوعی برای گردشگرانی که ماجراجویی را دست دارند می توانند بسیار جذاب و اسرار آمیز باشد.
محوطه باستانی «قلادوش»
تپه مخروطی که بنای برج قلادوش بر آن ساخته شده است و در فاصله ۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرک قرار دارد بیشتر به صورت یک برج و ساختمان مخصوص نگهبانی بوده و دارای محیط مناسبی برای اقامت افراد و سکنه به تعداد زیاد نیست.
این دژ کوچک که هم اکنون نیز برج اصلی آن پا برجاست در فاصله بسیار نزدیکی از طالقان رود و در کناره جنوبی آن جای دارد. قلعه این تپه با دو هزار و ۱۲۰ متر ارتفاع بیشتر به نظر می رسد نقطه ارتباطی شاخص فی ما بین قلاع منصور و ارژنگ باشد. برج این دژ که تسلط زیادی بر شاهراه ارتباطی مالرو بین شهرک طالقان به سایر آبادی های این منطقه به خصوص در شرق آن دارد از چشم انداز بسیار جالب توجهی نسبت به محیط اطراف خود برخوردار است که برای بازدید از آن از کف دره تا فراز به مدت زمانی حدود یک ساعت نیاز است تا از راهی پاکوب بتوان به آن دست یافت.
قلعه «ارژنگ»
ساختمان و محل احداث این قلعه را باید از نبوغ معماران دوره سلجوقی و اسماعیلیه به حساب آورد. این قلعه که هم اکنون به جز بقایای پراکنده مصالح ساختمانی، متاسفانه اثر دیگری از آن نیست نقطه ای بسیار مسلط به تمام دره طالقان در ارتفاع دو هزار و ۸۵۰ متری و در شمال دره طالقان قله «چهل دختر» بر روی یال منشعب شمالی این قله قرار دارد برای صعود به این قله باید از آبادی میناوند در جاده ای خاکی و ماشین رو با وسیله نقلیه کمک دار تا گردنه جنوبی آن بالا رفت از این نقطه با یک پیاده روی ساده ۱۵ دقیقه ای رو به شمال می توان به قلعه ارژنگ دست یافت.
نمای بسیار باشکوه خط الراس شاه البرز و علم کوه و همه جناح شمالی روستاهای طالقان از فراز این کوه بسیار دیدنی و تماشایی است.
گویش طالقانی
در ادامه ضروری است به گویش طالقانی اشاره ای کنیم این گویش که در منطقه طالقان مورد استفاده است را می توان از گویش های زبان تاتی دانست که با زبان ها و گویش های مجاور خود تبادل ساختاری و واژگانی بسیاری داشته است.
تاثیرپذیری از زبان گیلکی و مازندرانی و نیز زبان آذری، در کنار ارتباط مستحکم و نزدیکی نسبی به تهران و برخورداری از تولیدات ادبی مکتوب و عامیانه، به این گویش غنای ویژه ای بخشیده است.
طالقان به دلیل مجاور شدن با استان های مازندران، گیلان، قزوین و تهران و رفت و آمدهای مداوم در قدیم، به مناسبت شغل و تجارت، بعضی از لغات خود را در زبان نواحی اطراف مرسوم کرده و در عوض، برخی از لغات مورد استفاده در فرهنگ های اطراف خود را پذیرفته است.
به عقیده برخی از صاحب نظران، گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و تاتی تقسیم می شود. روستاهای که بین جوستان و کوه های کندوان قرار گرفته اند به لهجه مازندرانی سخن می گویند از جوستان به باختر «تات» زبان هستند تاتی شان هم فارسی ولایتی است و چندان واژه های کهن را نگه نداشته اند.
برخی دیگر نیز معتقدند زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس کرده اند.
بازی های محلی طالقان
بنا بر اشاره یکی از محققان طالقانی مردم بالاطالقان، میان طالقان و پایین طالقان همه به گویش طالقانی سخن می گویند ولی این گویش در روستاها و بخش های این منطقه یکسان نیست و دگرگونی های اندکی با یکدیگر دارد.
در طالقان به خاطر نزدیکی با همسایگان شمالی و جنوبی اندک تفاوتی در لهجه ها و زیر و بم کلمات در روستا و بخش های آن وجود دارد که به آسانی می توان فهمید گوینده از کدام یک از روستاها است.
در گذشته در نقاط مختلف استان البرز از طالقان گرفته تا ساوجبلاغ و نظرآباد و کرج بازی های محلی و مختلفی در ایام مختلف سال به خصوص اعیاد بین زنان و مردان انجام می شد که با توجه به تنوع اقوام موجود در البرز این بازی ها متنوع بوده است
امروزه بسیاری از این بازی ها به فراموشی سپرده شده و تنها تعداد اندکی از آن ها در روستاهای البرز باقی مانده است از جمله می توان به بازی های بومی مانند الک دولک، کلاه در برک، تپه کا(چل توب)، سه کوره، گردوبازی، هفتخلات و تب کش اشاره کرد.
در ادامه به معرفی برخی از این بازی ها می پردازیم.
بازی تب کش یا (تب کاج)؛ این بازی یکی از بازی های مشهور و معروف طالقان است که هنوز در ایام نوروز به ویژه روز اول عید و سیزده بدر در مقیاس بزرگ و در هر منطقه از شهرستان طالقان انجام می شود و انجام آن از هیجان و حساسیت بالایی برخوردار است و بچه ها هنگام بازی سر و صدای زیادی می کنند.
شرح بازی: در ابتدا افراد به دو دسته تقسیم می شوند تعداد نفرات بازی هر چه باشد مانعی ندارد تیم اول بیرون از میدان بازی می ایستند و تب (توپ) را با چوبی دسته دار می کشند باید آن را بزنند و سپس کسانی که تب کشیده و منتظر فرار هستند به سمت محل استقرار در آن میدان به مسافت تقریبی ۵۰۰ متر می دوند تا اصطلاحا زنده شوند و دوباره با زدن سه تب (سر دسته تیم) به سمت میدان می دوند، تیم دوم تیمی است که در وسط میدان هستند و منتظرند تا بول(گرفتن توپ در هوا) بگیرند یا به محض رسیدن به توپ بازیکن حریف را بزنند اگر این کار انجام شود برنده هستند و بیرون می آیند برای تب کشیدن.
در قدیم از توپ بیس بال استفاده نمی شد و از نوعی پارچه های مخصوص کشی که دور هم می پیچیدند برای بازی استفاده می کردند.
بازی قیش وازی؛ در این بازی افراد دو گروه می شوند و گروهی در داخل یک دایره هر کدام حافظ یک کمربند باز شده و در روی زمین هستند. که به صورت ایستاده بالای هر کمربند یک نقر قرار می گیرد. گروه بیرون از دایره حمله می کنند که کمربندی را بدزدند، با دزدیدن یک کمربند با آن به افراد داخل دایره حمله کرده تا دیگر کمربندها را بدزدند.
اگر در طول این بازی کسی از داخل با پا به افراد بیرون بزند بازی از نو آغاز و جاها عوض می شود و اگر نزند با کتک همه کمربندها را پس می گیرند.
این بازی هم یکی از دیگر بازی های مشهور و معروف شهرستان طالقان است که در مقیاس بزرگ و در هر منطقه از شهرستان انجام می شود و انجام آن از هیجان و حساسیت بالایی برخوردار است بچه ها هنگام بازی سر و صدای زیادی می کنند.
بازی جوزوازی(گردوبازی)؛ در ابتدا بسته به تعداد نفرات بازی که بیشتر از چهار، پنج، شش یا بیشتر و یا کمتر هستند نفری یک یا بنا به توافق دو گردو در یک نقطه به ردیف قرار می دهند فرض کنیم تعداد نفرات بازی پنج نفر باشد تعداد پنج یا ده گردو به ردیف قرار می دهند که اصطلاحا به آن مال می گویند و هر شخصی برای خود یک گردوی خیلی گرد و درشت انتخاب می کند که به آن تیره تیره مال می گویند و بهترین تیره تیره ای است که هم درشت باشد و هم اگر از ارتفاع یک متری به روی زمین پرت شود ارتفاع نگیرد و به سطح زمین (بامی سر) می چسبد که در اصطلاح به این تیره ها «ارقه» یا «دچک» می گویند و پنج تیرهِ پنج نفر در دست یکی قرار می گیرد و آن شخص تیره ها را در دو دستش تکان می دهد تا خوب قاطی شوند و تقلب نشود و بعد آن ها را با هم به روی زمین می اندازد و تیره ای که بیشترین فاصله را از بقیه تیره ها بگیرد اول و به تناسب فاصله بقیه تیره اولی نفرات دوم، سوم، چهارم و پنجم مشخص می شود و بعد نفر اول و بقیه افراد به ترتیب در پشت سر او رو به سمت مال ها که قبلا روی زمین در فاصله حداقل دو متری یا بیشتر از مال ها قرار می گیرند.
ابتدا نفر اول تیره خود را به سمت مال ها با دقت پرت می کند اگر تیره به یکی از مال ها برخورد کند همه گردوها مال او می شود و او جوزان را جمع می کند ولی تیره او باید سر جایش بماند و بقیه نفرات باید تیره او را بزنند اگر نفر دوم تیره او را بزند نصف گردوها را از شخص اول می گیرد و بازی تمام می شود و دور تازه از اول شروع می شود. در قسمت بالا اگر نفر اول تیره اش به جوزان برخورد نکند نوبت به نفر دوم و اگر مال او نیز برخورد نکند به ترتیب نوبت به بقیه افراد می رسد.
این بازی در دو نوع کنج کنجه (ارقه وازی) و «لشت نشا» صورت می گیرد و افرادی چون متنجم و برید در این کار مهارت داشتند.
بازی الک وازی (بازی با چوب)؛ این بازی با استفاده از دو چوب یکی بلند برای الک زدن مثل چوب کش(بیس بال) و دیگری کوتاه به نام الک انجام می شود. دو تیم پس از یارکشی در نفرات سه یا چهار نفره ابتدا به (گلی زدن) می پردازند. یعنی هر فردی بیشتر توانست با چوب بلند به الک ضربه بزند (شبیه روپایی زدن در فوتبال) سپس الک را روی یک چاله می گذارند و با چوب بلند به یک سرالک ضربه می زننند تا الک از زمین فاصله بگیرد با همان چوب ضربه سنگینی به الک می زنند تا فاصله افقی زیادی را در زمین بپیماید.
سپس از جایی که الک می افتاد دوباره بسته به تعداد گل هایی که طرف زده بود، به الک ضربه می زد.
در پایان مشخص می شود کدام تیم مسافت بیشتری را کسب کرده است و باید با صدای بلند بدون نفس کشیدن می دوید (حله بله لولو) و هر جا که نفس بریده می شود، آن شخص بازنده می شود و باید فاصله باقی مانده را با کول کردن نفرات تیم برنده طی کند و بعد دور بعدی مسابقه شروع می شود.
