با توجه به فضای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و زائرپذیربودن قم، نوع كار كودكان هم متفاوت است. بیشترین كار كودكان از طریق دستفروشی است و بیشتر این كودكان در هسته مركزی شهر و اطراف مكان‌های مذهبی مشغول دستفروشی هستند.
به گزارش تابناک قم، سرچهارراه‌ها و پشت چراغ‌های قرمز، مجتمع‌های تجاری بزرگ و پارک‌ها و شهربازی‌ها، جلوی مغازه‌ها و همه جای شهر جلوی چشمان ما هستند، اما نگاهشان نمی‌کنیم. «کودکان کار» لفظی است که حال و روز کودکانی را تفسیر می‌کند که همه زندگیشان در یک کلمه «کار» خلاصه می‌شود.
همه لحظه‌ها و ساعت‌ها و روزهایی را که باید بازی می‌کردند و در دنیای بی‌خبری خود از زندگی لذت می‌بردند درگیر معادله‌های تلخ و نازیبایی دنیای بزرگ‌ترها می‌شوند و سلام نکرده با دنیای کودکی خداحافظی می‌کنند.
جمکران، اطراف حرم حضرت معصومه(س)، خیابان صفائیه، خیابان 30 متری قائم، میدان شهید دستغیب، قبرستان بقیع، آرامستان بهشت معصومه(س) و سایر آرامستان‌های شهر و در خیلی نقاط دیگر شهر می‌توان حضور این کودکان را مشاهده کرد.
مدیرکل بهزیستی استان قم گفت: سالانه حدود 300 کودک خیابانی در استان بر اساس مشکلی که دارند در مرکزی که ویژه این کودکان است ساماندهی می‌شوند.
«رضا سلیقه» یک تقسیم بندی از کودکان کار ارائه کرد و افزود: دسته‌ای از این کودکان به دلیل بیکاری سرپرست خانوار مجبور به کار برای ادامه زندگی خود هستند، بخشی از این کودکان از کار افتاده و دارای مشکلات جسمی هستند و دسته‌ای هم کودکان خیابانی محسوب می‌شوند.
به گفته وی گروه اول کودکان کار که به دلیل بیکاری سرپرست خانوار مجبور به کار شده‌اند، در صورتی که خانواده توانایی کار داشته باشند می‌توانند از تسهیلات اجتماعی استفاده کنند و وام تا سقف 15 میلیون تومان دریافت کنند. دسته دوم که سرپرست خانواده آنها از کار افتاده است به بهزیستی و کمیته امداد معرفی می‌شوند و با تشکیل پرونده تحت حمایت قرار می‌گیرند.
سلیقه با بیان این‌که 20 درصد از کودکان ساماندهی شده توسط بهزیستی کودک خیابانی و 80 درصد کودک کار هستند،اظهار كرد: کار کودکان، آسیب اجتماعی است که از آسیب‌های دیگر نشأت گرفته است، چون آسیب‌ها مانند کلاف در هم تنیده هستند و نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد.
کارکودک؛ معلول آسیب‌های گوناگون
کارشناس مسئول امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی استان قم هم معتقد است که کار کودک یکی از معضل‌های شهرهای بزرگ است که عواملی مانند فقر، مهاجرت و حاشیه نشینی سبب می‌شود برخی از كودكان در این شهرها برای كمك به خانواده به كار در خیابان مشغول شوند و همین حضور در خیابان مشکلات و آسیب‌های دیگری را به همراه دارد.
«محمد مجیدی» به فرایند ساماندهی کودکان کار در شهر اشاره کرد و افزود: جمع‌آوری و جذب این كودكان به عهده شهرداری و کلانتری‌هاست. این کودکان در 20 روز كه به صورت قانونی در مركز نگهداری می‌شوند، از خدمات مختلف مددكاری، روان شناسی و پزشكی به آنها و خانواده‌هایشان برخوردار خواهند شد.
وی در مورد نوع کار کودکان در قم هم گفت: با توجه به فضای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و زائرپذیربودن قم، نوع كار كودكان هم متفاوت است. بیشترین كار كودكان از طریق دستفروشی است و بیشتر این كودكان در هسته مركزی شهر و اطراف مكان‌های مذهبی مشغول دستفروشی هستند.
به اعتقاد کارشناس مسئول امورآسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی قم، كار كودك در خیابان می‌تواند مخل رشد طبیعی روانی، عاطفی و تحصیلی او باشد و زمینه را برای مشكلات بعدی فراهم کند. ارتباط و تعامل این كودكان در خیابان و ارتباط با افرادی كه مشكلات و مسائل اجتماعی و اخلاقی دارند می‌تواند تأثیر منفی روی آنان داشته باشد و زمینه ساز انحراف‌های این كودكان در آینده شود.
وی افزود: گاهی اوقات این كودكان درگیر كار و مشاغل سخت و زیان‌آور می‌شوند كه اگر این كار به شكلی باشد كه منجر به آسیب(جسمی و روانی) به كودك شود، علاوه بر نهادهایی كه متولی برخورد قانونی با این موارد هستند، واحدهای اورژانس اجتماعی بهزیستی نیز در صورت احتمال مطرح بودن سوء‌استفاده و كودك آزاری، مداخله می‌کنند.
به گفته مجیدی یك دیدگاه و باور غلط که در زمینه ساماندهی كودكان وجود دارد این است كه این كودكان توسط نهادهای مربوطه جمع آوری و سپس رهاسازی می‌شوند. در صورتی كه واقعیت امر غیر از این است. چرا در پدیده كودك كار و خیابانی ما با خود كودك طرف نیستیم كه با ساماندهی او بتوانیم مشكل را برطرف كنیم؟ مجموعه‌ای از عوامل فردی، خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی در ایجاد پدیده كودك كار تأثیرگذار است و طبیعی است كه برای مقابله با آن هم لازم است كاری هماهنگ و علمی توسط همه نهادهای مربوطه صورت گیرد.
تولد بی‌اعتمادی در خیابان‌های شهر
عضو هیأت مدیره جمعیت امام علی(ع) همه افراد جامعه را در ایجاد شرایط کودکانی که با شیوه‌های مختلف تکدی‌گری و دستفروشی درگیر هستند مسئول دانست و اظهار کرد: جمعیت امام علی(ع) به عنوان یک نهاد مردمی، معضل‌های جامعه به ویژه کودکان را رصد می‌كند و برای این کار به محله‌های حاشیه که خاستگاه این معضل‌هاست ورودکرده است.
«محیا واحدی» گفت: اعتیاد، حاشیه نشینی، مهاجرت، فقر و همه عوامل در یک خانواده شرایطی را فراهم می‌کند که یک کودک نتواند منحنی رشد خود را به درستی طی کند. برای این کودک چیزی که «باید» و هنجار تعریف شده است با بایدهای عموم جامعه متفاوت است.
واحدی با بیان این‌که حقوق اولیه خیلی از این کودکان بی‌پاسخ می‌ماند و کودک به این اصل می‌رسد که قرار نیست در این جامعه نیازش فراهم شود، بلکه اوست که باید نیاز فرد دیگری را تأمین کند، افزود: تغییر منحنی رشد، کودک را به سمت و سویی می‌برد که نسبت به خود و جهان اطرافش دیدگاه متفاوتی خواهد داشت.
عضو هیأت مدیره جمعیت امام علی(ع) با انتقاد از برخی برنامه‌های تلویزیونی تأکید کرد: خیلی از این كودكان در ساختار خانواده هستند، اما چون در حاشیه زندگی می‌کنند درگیر چنین آسیب‌هایی شده‌اند، اما در تعدادی از برنامه‌های تلویزیونی این طور القا شده است که همه این کودکان کار سرکرده دارند و طرح این امر ما را به سمت حذف صورت مسأله می‌برد و راهکار مناسبی در مورد کودکان کار به ما ارائه نخواهد داد.
به گفته این فعال اجتماعی همه معضل‌ها به عنوان جزیی از کل هستند، به هیچ عنوان نمی‌توان به کار کودکان به عنوان یک معضل به تنهایی نگاه کرد. معضل‌های اجتماعی همگی به هم ارتباط پیدا می‌کنند. کار کودک به فقر، اعتیاد و مهاجرت ارتباط پیدا می‌کند. آسیب این کودک نیز در خانواده و حاشیه متوقف نمی‌شود. وقتی کودک در جامعه‌ای می‌آید که با آن تفاوت و تناقض بسیاری دارد، وقتی تصویرها و کودکی‌هایی می‌بیند که لمس نکرده است دچار آسیب بی‌اعتمادی مطلق می‌شود و به سمت و سویی می‌رود که هم به خود آسیب بزند و هم به جامعه‌اش و به این جهان بینی مخربی می‌رسد که همه ما در آن سهیم هستیم.
فراموشی اجتماعی
این فعال اجتماعی با انتقاد از این‌که در جامعه ما این معضل به عنوان مبلمان شهری هر روز سرچهارراه‌ها دیده می‌شود، افزود: رهگذربودن و نادیده گرفتن این کودکان مهم‌ترین آسیب است. برای کودکان خود هیچ درد و رنجی را بر نمی‌تابیم، اما در مورد کودک حاشیه می‌پذیریم. این کودک هر روز این فرودستی خود و فرادستی دیگری را می‌بیند و بی‌اعتمادی و نفرت از دیگران در وی زنده‌تر می‌شود.
این فعال اجتماعی معتقد است: کودکی که با تکدی‌گری و دستفروشی امرار معاش می‌کند هر روز باید نقش بازی کند، گریه کند، خودش را بزند تا به هدف خود برسد و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که این دنیا هیچ زیبایی برای او نداشته است و او هم هیچ زیبایی برای دنیا نخواهد داشت و به راه‌های معارض قانون هم کشیده می‌شود.
عضو جمعیت امام علی(ع) با تأکید بر این‌که جامعه باید موجودیت خود را از رهگذربودن به یک موقعیت پایدار برساند، افزود: جامعه باید به خاستگاه این کودکان یعنی حاشیه ورود پیدا کند. این کودکان نیاز به دیده‌شدن دارند و باید حقوقشان به خودشان بازگردانده شود. جمعیت امام علی(ع) با همین منظور پایگاه‌های خود را در همین محله‌های حاشیه‌ای ایجاد می‌کند و حقوق اولیه کودک از جمله آموزش، بازی و ورزش را به وی ارائه می‌کند و این کودک می‌بیند که دانشجویی که تا دیروز سرچهارراه از کنارش عبور می‌کرد امروز ارتباطی بدون فاصله و قضاوت با وی دارد.
جمع‌آوری کار کودک، نه کودک کار
وی با تأکید بر این‌که کار کودک باید علت یابی و جمع‌آوری شود نه خود کودک کار، افزود: برنامه‌هایی که برای کودکان کار در ساختاری رسمی صورت می‌گیرد ناکارآمد است، به این دلیل که خود کودک دیده نشده و در برخی موارد، خود این برنامه‌ها یکدیگر را خنثی می‌کنند. اگر لایحه حقوق کودکان و نوجوان در مجلس تصویب شود می‌تواند در جلوگیری از اجبار کودکان به کار بسیار مؤثر باشد. سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های مدنی می‌توانند در این زمینه بسیار مؤثر باشند و کار فرهنگ‌سازی را در 3 ردیف، خانواده، محله و جامعه دنبال کنند.
منبع: همشهری
