به گزارش تابناک : صنایع دستی حاصل ذوق و هنر استادکاران را به نمایش می گذارد و مسگری نیز یکی از صنایع دستی کهن ایران است که پیشینه آن حداقل به ۵ هزار سال پیش می رسد و در طی آن ادوات مسی تولید می شود. بشر بعد از سنگ و گل، برای رفع سایر نیازهایش به فلز روی آورد، در بین فلزات مس زودتر از بقیه فلزات بکار رفت زیرا بصورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود. درخشش و جلای مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته می باشد. امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران یافت شده، می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، مؤید این نکته است.
اشیا و ظروف مسی دست ساز از زمانهای دور در میان وسایل ایرانیان وجود داشته است. امروزه نیز بسیاری تمایل دارند غذای خود را در این ظروف طبخ کنند و یا اشیای مسی را برای تزئین محل زندگی خود به کار ببرند. مسگری در بسیاری از نقاط ایران رواج دارد و اصفهان از جمله مراکز عمده این هنر است. از جمله مراکز عمده این هنر شهرهای کاشان، اصفهان، کرمان و شیراز است. دوره اسلامی با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی چون مس افزایش یافت. زیرا فلزی چکش خوار، شکل پذیر، با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و مواردی دیگر است. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است. اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب میشده است.
در آن دوران ابتدا استاد کار گدازنده شمش و قطعات مس را به ورق مس تبدیل می کرد. برای این منظور وی کوره یا بوته ای که شبیه به بوته ریخته گری بود به کار میبرد و بوته ها را با انبر کج ویژه از کوره خارج میکرد و فلز گداخته را در قالبهای شمش(ریجه) میریخت. کار اصلی او آن بود که شمش را بکوبد و به ورق تبدیل کند این کار چکش زدن یا چکش کاری با کمک یک یا دو نفر چکش کار در دو مرحله کاملا متمایز انجام میشد. یعنی نخست فلز را با چکش کف تخت می کوبیدند یا به اصطلاح خودشان وا می چیدند و بعد با چکش چهار سو آن را صاف می کردند در این هنگام فلز دیگر چکش خور نبود و باید تاب دیده یا دست افشار می گردید. که این کار را با حرارت دادن مجدد فلز انجام می دادند.این فرایند ادامه می یافت تا اینکه اندازه صحیح و ضخامت مورد نیاز به دست می آمد. گدازنده مس هدفش این بود که تا آنجا که ممکن بود فلز را مطابق شکلی که مورد احتیاج مسگر است تهیه کند.
کارگاههای کوچکتر کار مسگدازی را خود مسگر انجام میداد و ورقه ساخته شده یا شمشهای حاضر شده مس را از کارگاههای گداز مس می خریدو یا مس قراضه را خودش آب میکرد و به شمش و سپس ورق تبدیل می نمود. محصول عمده مسگری ظروفی با شکلها و اندازه های گوناگون است. ظروف کوچک را از یک تکه مس چکش کاری می کنند و اغلب تو گود هستند. در این مورد ابتدا مس را باز میکنند و پس از هر دور باز کردن یک تاب به آن می دهند اشیا بزرگتر را نیز به همین طریق از ورقه های گرد بدست می آورند. این کاری است که احتیاج به مهارت و استادی بسیار دارد. با آمدن کارخانه نورد مس و تهیه ورق مس ره بصورت صنعتی کارگاههای گداز مس از میان رفتند. امروزه مراحل تهیه ظروف مسی هم بطور عمده با کمک دستگاههای برقی انجام می شود که این به علت افزایش تقاضای بازار و پایین آوردند قیمت تمام شده محصول است. هرچند هنوز هم ذوق هنری استاد کار سازنده در زیبایی و کمال ظروف ساخته شده نقش اصلی را دارد.
به ظن غالب اولین فلز مکشوفه بدست انسان همین فلز مس بوده و اولین فلزکاران، ایرانیان، پس از اندک مدتی که آدمی نسبت به این فلز معرفت پیدا میکند عیوبی را در آن میشناسد و در پی برطرف کردن آن بر میآید، و در راستا آنرا با قلع در میآمیزد و تا مدتها این آلایه دستمایه فلزکاری مصنوعات مسی ایران بوده است، پس از آن آلایه دیگری بنام برنج در تاریخ فلزکاری مصنوعات مسی رخ مینماید که ایندو ماده با یکدیگر بسیاری از آثار فلزکاری ارزشمند ایرانی را رقم میزنند و بعضی از آنها چنان ارزشمند است که گوئی همسنگ با آثار زرین و جواهر گونه است و همپایه آنها در فلزکاری ایرانی جلوهگری میکند، این هنر به فراخور زمان فراز و نشیبهائی را به خود پذیرفته است و شاید از مهمترین آنها ظهور اسلام باشد که در پی آن پس از یک دوره رکود نسبی تحولات مهمی در این هنر رقم میخورد.
عهد حاضر نیز به سبب روند صنعتی شدن جامعه ایران نقطه عطفی در سیر تحول این هنر محسوب میگردد گرچه صنعت امروز عرصه را تا حد زیادی بر این هنر تنگ کرده است اما همین مضرات صنعت بر پیکره این هنر نیز از جمله دلائل اهمیت زمان حال است و بازار مسگرهای اصفهان بعنوان مرکز هنر مسگری در این شهر بازاری بود که روزگاری در آن از هیاهوی کوبیدن بر ورقههای مس صدا به صدا نمیرسید اما امروز راستهای ساکت و آرام است و باید گوش تیز کنی تا صدای ضرب آهنگ چکش بر روی مس را بشنوی و البته خریداران نیز انگشت شمارند. شاید یکی از دلایل بیمیلی خریداران در خرید محصولات کار دست استادان مسگر، گرانی آنهاست. از آن جایی که مس بهعنوان یکی از فلزات ارزشمند است و قیمت آن در بازار جهانی نوسان دارد و خرید و فروش آن در بازار بورس انجام میشود، تحت تأثیر بازار جهانی قرار میگیرد و بنابراین افزایش قیمت آن در این سالها امری انکار ناپذیر است و نوسانات بازار جهانی بر قیمت فروش تولیدات ما نیز تأثیر میگذارد.
با این وجود باید گفت ارزش کار دستی که روی ظروف قلمکاری مسی انجام میشود، بسیار بیشتر از قیمتی است که روی این کالاها گذاشته شده، چرا که همین کار دستی و دقتی که در تولید این ظروف صرف میشود، نماد فرهنگ و تمدن ایران است و این ظروف را از همه انواع تقلبی و کپی شدهاش متمایز میکند. علل دیگر این است که چینیها نیز جنس به ظاهر مسی نیز وارد بازار ایران کردهاند و در حقیقت جنس اصلی آنها برنج است که در هنگام تماس با آب لکهدار میشوند و یا اینکه اگر به دلیلی بشکنند، نمیشود آنها را تعمیر کرد و جوش داد. اما از آن جایی که در نگاه اول زیبا هستند، خریداران و مسافران داخلی و خارجی آنها را خریداری میکنند و بهعنوان مس اصفهان با خود به سوغات میبرند؛ هر چند فروش اجناس چینی را در مغازههای اطراف میدان نقشجهان ممنوع شده است، اما این ظروف آزادانه در خیابانهای منتهی به میدان نقش جان فروخته میشوند. با این وجود هنوز هم در بازار اصفهان چکش دردستان هنرمندان مسگر بالا و پایین می رود و بر ورقه های مس نقش های ماندگاری می زند امید که اصفهان به دوران شکوهش در هنر مسگری بازگردد
منبع : ایمنا