ظرفیت‌های فراوانی برای بهره بردن از گورستان‌های تاریخی برای گردشگری گورستان وجود دارد؛ گورستان های عجیب و غریب در سراسر دنیا کم نیستند، همان طور که شیوه های عجیب و غریب سبک زندگی هم در دنیا کم نیست. کارکرد این گورستان ها هم درست مثل نوع زندگی مردمان نقاط مختلف دنیا، برای گردشگران همین شگفت انگیزی شان است. نمونه اش قبرستانی در قلب تاریخ استان مازندران در شهرستان بهشهر، بخش یانه سر، روستای سفید چاه واقع شده که مربوط به دوره تیموریان است است و گویا اولین قبرستان مسلمانان در ایران نام گرفته است.
مردمان این منطقه معتقدند خاک سفید منطقه سفید چاه نمی گذارد اجساد مردگانشان پوسیده شود واگر مردگان در این گورستان دفن شوند تمام گناهانشان بخشیده می شود.
شهربانو وفایی باستان شناس مازندرانی می گوید:روستای سفید چاه در بخش یانه سر شهرستان بهشهر و جزیی ازمناطق کوهستانی هزار جریب است که در منابع تاریخی بارها از آن یاد شده است.
وی عنوان می دارد:ازجمله حوادث مهم که در نیمه دوم قرن 8هجری در منطقه هزار جریب اتفاق افتاده حمکرانی دو سید یکی بنام میرقوام الدین مرعشی و دیگری میرعمادالدین محمود که نسبش بعد از هشت نسل به امام موسی کاظم (ع) می رسد دراین منطقه است که بسیاری از قبورمنطقه سفیدچاه متعلق به سادات میرعمادی و سادات مرعشی است.
وفایی در مورد علت تعددحضور سادات در این مناطق اظهار می دارد:زمانی که بسیاری ازشهرهای مازندران در آتش خشم خودخواهی تیمور می سوخت،منطقه هزار جریب محل امنی برای سادات بود بدان گونه که بسیاری از آنها به این مناطق روی آوردند.
باستان شناس مازنی در موردعجیب ترین قبرستان مسلمانان می گوید: دو چیزدراین گورستان بیش از همه جلب توجه می کند یکی حضور بالغ بر15 تا20هزارقطعه سنگ خاکستری رنگ است ودیگری نقوش نمادین فراوانی که در حواشی وپشت سنگ های بالایی و روی سنگ های زیر پا قرار دارد،نقوشی که به تعبیری مبین پیشه متوفی بوده است.
وی ابراز می دارد:کهن ترین سنگ قبربدست آمده در این گورستان مربوط به زمان حکمرانی تیموریان دراین مناطق است ،طبق بررسی های انجام شده اغلب سنگ مزارسفید چاه در قرون 8و9هجری مربوط به سادات میرعمادی ،مرعشی و دیگر پادشاهان محلی که معروفترین آن ملک بادله حاکم شمال بوده است.
وفایی افزود:در مرکز روستای سفید چاه که نزدیک قبرستان وجود دارد مرقد مطهر امامزادگان منصور،ابراهیم و رحمان از اولاد امام موسی کاظم (ع)قرار دارد،در این مقبره صندوقی وجود دارد که بر اساس بررسی های تاریخی قدمت آن به سال885 ه ق می رسد پس اساسا سابقه شکل گیری گورستان سفیدچاه با توجه به سنگ مزارها مربوط به اولین حضورسادات در این منطقه است.
وی خاطرنشان کرد:قدیمی ترین سنگ مزار بدست آمده به سال 830هجری است و این یعنی قدمت گورستان 55سال از صندوق مزار امامزادگان سفیدچاه قدیمی تر است که با توجه به حضور میرعمادی ها و مرعشی ها در نیمه دوم قرن 8 انتظار کشف سنگ مزارهای قدیمی تر دورازذهن نیست امابا توجه به اینکه گورستان در حوزه ابریز منطقه نکا قرار دارد و مسیل بودن منطقه ،سنگ های زیادی در زیر لایه های آبرفتی پنهان شده ودسترسی به کشف های جدید رابا مشکل مواجه ساخته است.
بانوی باستان شناس علت معروف شدن این قبرستان را اینگونه بیان می دارد:شاید قبل از این مکان به لحاظ تاریخی گورستان هایی مربوط به مسلمانان در نقاط دیگر وجود داشته اما آنچه باعث شد سفیدچاه عنوان اولین قبرستان مسلمانان را به خود اختصاص دهد وسعت و عظمت این گورستان است که بی شک درهیچ نقطه از ایران در این بازه زمانی ما قبرستانی از مسلمانان با این وسعت را ندیده ایم.
وفایی وجود 15تا20هزارسنگ قبر ایستاده و نقوش نمادین حکاکی شده بر روی این سنگ قبرها را دلیل مرموزیت سفیدچاه می داند و بیان می دارد:فرم اکثرسنگ های گورستان عموما از نوع ریشه دارو محرابی شکل است و غالبا برای هر متوفی 2سنگ مزاریکی برای بالای سر و دیگری پایین پا در نظر گرفته شده استو
وی افزود: سنگ های اواخر سده 8هجری دارای تزیینات ساده از گل و برگ اسلیمی و نقوش محرابی شکل است ،سنگ قبرهای سده9 و10 هجری ازنظرنوع خط ،تزیینات و حجاری بسیار زیبا و شکیل اند و کتیبه ها عموما شامل صلوات کبیر،آیات قرانی وبعضا شعردر سنگ بالای سر و نقوش تزیینی در پشت و روی سنگ است.
اما نقوش سده های اواخر10و 11بسیار متنوع و دارای تزیینات زیبایی با نماد خورشید و گل های چندپر است.
باید گفت این نقوش درسنگ قبرهای دوره صوفیه اساسا پررنگ تر و در حواشی،متن سنگ و ضخامت آن هم دیده می شود اما در سده ای بعدی سنگهای خاکستری عموما فاقد هنر خوشنویسی هستند.
وفایی باستان شناس و از مستندسازان گورستان سفید چاه ابراز می دارد:آنچه سفید چاه را تبدیل به یک مکان جذاب کرده نقوش نمادینیست که که به تعبیری بیانگر حرفه متوفی بوده ،نقوشی که براساس باوربه امر معاد و سیر تحول و تطور اندیشه زندگی پس از مرگ در دوران تاریخی و پیش از تاریخ با نهادن وسایل اولیه زندگی در قبور مردگان اغاز شد و تا این دوران با شکلی متفاوت تر جنبه ظهور یافت. نقوش هندسی ویژه ای در تمام سنگ ها حکاکی شده است. این نقوش هندسی عبارتند از دایره، مربع و مثلث. این تصاویر هندسی کلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است.
وی افزود:در بین نقوش نقش شانه دوطرفه برای خانم ها و شانه یکطرف برای آقایان علاوه برنشانه جنسیت متوفی به منظور آراستگی در پیش یزدان در روز رستاخیز به شمار می آید.
وفایی می گوید:اینکه این نقوش مبین شغل مردگان باشد در بعضی ازکتیبه ها محرز شده اما هنوز در قسمتی از بافت قدیمی گورستان جایی که بعنوان مثال 18سنگ قبر با نشان ترازو وجود دارد این تردید را به وجود می آورد که در آن برهه تاریخی مگر چه تعدادقاضی یا وکیل وجود داشته ؟و این چالشی را در مورد اینکه همه این نقوش مبین شغل متوفی باشد ایجاد می کند
بهرحال گویا پس از مرگ آخرین بازمانده‌ی سنگ‌تراشان و حکاکان مصیب‌محله، عمر حکاکی روی سنگ‌ها به ویژه سنگهای خاکستری نیز به پایان رسیده است و درگذشتگان جدید روستا، با سنگ های امروزی دفن می شوند.
وفایی باستان شناس در مورد این ادعا که معتقدند خاک سفیدچاه مانند خاک وادی السلام است و جسد را تا سال‌ها سالم نگه می‌دارد اظهار می دارد: سفید چاه عموما از دیگرمناطق مازندران آب و هوایی خشک تر دارد و رطوبت در آن پایین است به همین علت جسد دیرتر از دیگر مناطق در آن از بین می رود.
اولین گورستان مسلمانان قربانی تخریب ها می شود
متاسفانه گورستان سفيد چاه به دليل عدم نگهداري و حفظ و حراست درحال تخريب است هرچند با تلاش میراث فرهنگی قسمتي از امامزاده كه بافت قديمي و تاريخي دارد باقي مانده و اطراف امامزاده زميني براي دفن مردگان جديد در نظر گرفته شود اما روند تخریب ذره ذره جان میراثی را که می تواند یکی از قطب های گردشگری کشور شود را می گیرد بعلاوه اين روزها زمزمه هايي به گوش مي رسد كه گورگن ها پا را از حریم خود فراتر گذاشته اند و سنگ هاي اين قبرستان تاريخي به سرقت برده اند سنگ هاي زيبا و خوش تراشي با نقوش مختلفي همچون آيينه، شانه، دوک نخ ريسي، قيچي و گاوآهن و... كه به گفته اهالي بيانگر شغل مردگان بوده است وهر حکایتی را در دل خود جای داده است ، شنیده ها حاکی از آن است که مسوولان حضور این گورگن ها را انکار می کنند اما شنیدن کی بود مانند دیدن ؟ عجیب ترین قبرستان مسلمانان هم این روزها مانند برخي از بناهاي تاريخي و آثار ميراثي فراواني در بلاتكليفي سرگردان است و خروج آرام و بي صداي آثار تاريخي و سنگ قبرهاي هزارساله از قبرستان تاريخي و عجيب سفيد چاه بهشهر فریاد ناقوسیت براي هوشیاری ميراث فرهنگي و گردشگري براي نجات آثار تاريخي تا با نگهباني از اين آثار، علاوه برحفظ ميراث كهن و فرهنگ گذشتگان شاهد حضور گردشگران و ارز اوری در این منطقه باشیم. مردمان در طول زمان به جز یادآوری رفتگانشان به دلایل دیگری هم به قبرستان‌ها رفته‌اند چرا که این مکان به جز کارکرد اصلی‌اش، گاه قرار است ثروت و قدرت و میل به جاودانگی صاحبانش را به رخ بکشد، یا مکانی علیه فراموشی اتفاقات بزرگ تاریخ باشد و زمانی هم به واسطه شهرت کسی که در آنجا به خاک سپرده شده، زیارتگاه و تماشاگه مردم می‌شود. گاه فضاي به‌خصوص يک گورستان و گاه افراد مشهوري که زير خاک آن آراميده‌اند موجب شهرت آن مي‌شود، تا جايي که برخي از اين قبرستان‌ها به جاذبه گردشگري تبديل مي‌شوند،سفیدچاه نیز اگر بماند می تواند به یکی از جاذبه های بی بدیل جهانی تبدیل شود