بیابان‌زایی یا بیابانی شدن پدیده‌ای است که در اثر عواملی مانند تغییر آب و
هوا و عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید. بیابان‌زایی یکی از
شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است. در مقابل آن،
واژه بیابان‌زدایی است که به معنای جلوگیری از بیابانی‌شدن زمین‌هایی است
که در اثر اعمال مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند. بر همین اساس
با «محمود فتاحی» مسئول امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری
استان به گفت و گو پرداخته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
-
شاید بتوان بخش زیادی از استان ما را بیابانی دانست. وسعت اراضی بیابانی و کانون‌های بحرانی استان چند هکتار است؟
حدود 2 میلیون و 700 هزار هکتار از وسعت استان را اراضی بیابانی تشکیل
می‌دهد که درحدود 1/2 میلیون هکتار آن تحت تأثیر فرسایش بادی است و 532
هزار هکتار از آن نیز به عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در 13 نقطه از
استان شناسایی شده است.
-
اعتبارات در نظر گرفته شده برای بیابان‌زدایی چقدر است؟
850 میلیارد ریال از اعتبارات ملی و ستاد بحران برای اجرای طرح
بیابان‌زدایی در 90 هزار هکتار از اراضی کشور اختصاص یافته است. امسال از
این میزان اعتبار در حدود 27 میلیارد و 400 میلیون ریال برای استان در نظر
گرفته شده است که تا اواخر تابستان قطعی خواهد شد.
-
آیا این میزان اعتبار برای اقدامات بیابان‌زدایی استان کفایت می‌کند؟
این میزان اعتبار تنها درصد کمی از اعتبارات مورد نیاز برای فعالیت‌های
بیابان‌زدایی را تأمین می‌کند. کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان بر اساس
شدت و میزان فرسایش و خساراتی که در هنگام وقوع تندبادها متوجه مراکز
زیستی و اقتصادی مناطق مجاورشان می‌کنند به 3 اولویت اجرایی تقسیم شده‌اند
که اکثر سال‌ها اولویت فعالیت‌های بیابان‌زدایی در کانون‌های بحران درجه
اول که بالغ بر 180 هزار هکتار اراضی است، انجام می‌شود و در مراحل بعد
کانون بحرانی درجه دوم با وسعت 305 هزار هکتار و در نهایت کانون بحران درجه
سوم را شامل می‌شود. البته به این مساله نیز باید توجه داشت که هر سال
بخشی از اعتبارات صرف آبیاری و مراقبت از نهال‌کاری‌های سنوات گذشته می‌شود
و این هزینه کرد بستگی به شدت خشکسالی آن سال دارد.
-
آیا طی سال‌های اخیر بر وسعت اراضی بیابانی استان افزوده شده است؟
در این خصوص بررسی و مطالعه دقیقی انجام نشده است ولی با توجه به این‌که
استان حدود 11 سال است در شرایط خشکسالی به سر می‌برد، می‌توان گفت که این
موضوع به عملکرد و نظارت نهادها و دستگاه‌هایی که با روش‌های مختلف به
موضوع مدیریت و بهره‌برداری از این منابع ارتباط دارند بستگی خواهد داشت که
از جمله آنها می‌توان به فعالیت ارگان‌هایی چون شرکت آب منطقه‌ای، سازمان
جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی، صنایع و معادن اشاره کرد. در حقیقت هرگونه
بهره‌برداری غیر اصولی از این منابع می‌تواند فرآیند بیابان‌زایی در استان
را تشدید کند.
-
روش‌ها و فرایند بیابان زدایی چگونه است و چه کارهایی برای جلوگیری از بیشتر شدن بیابان‌ها انجام می‌شود؟
از روش‌های بیابان‌زدایی می‌توان به مالچ پاشی و روش‌های بیولوژیکی اشاره
کرد. حالت اول به علت هزینه بالای استفاده از مالچ‌های نفتی و غیرنفتی،
مقرون به صرفه نیست و حدود 20سال است که از این روش در یزد استفاده نشده
است. اما در روش بیولوژیکی که با کاشت نهال همراه است، نیاز به انتخاب گونه
مناسب برای کشت و آبیاری وجود دارد که اگر خشکسالی باشد نوبت آبیاری از 2
نوبت به 3 تا 4نوبت افزایش می‌یابد. در بعضی مواقع از اداره‌های منابع
طبیعی و آبخیزداری به عنوان مانع پیشرفت یاد می‌شود در حالی که باید گفت
تمام ارگان‌هایی که با آب، خاک و گیاه در ارتباط هستند در بحث بیابان‌زدایی
نقش دارند. کنترل پدیده بیابان‌زایی و کاهش اثرات آن به تنهایی در توان
اداره‌های منابع طبیعی نیست و عزم استانی و منطقه‌ای کلیه نهادها و
دستگاه‌هایی را که با این منابع سر و کار دارند می‌طلبد.