به گزارش تابناک قم، روزگاری در کشورمان خانهها با خشت و گل ساخته میشد. این روزها اما سیمان و بتن در خانهسازی و شهرسازی حرف اول را میزند که ماده اولیه آن هم شن و ماسه است. برداشت بیرویه شن و ماسه از بستر رودخانهها و مسیلها و از مراتعی که در پایدار کردن اکوسیستمها نقش دارند، یکی از معضلات زیستمحیطی عرصههای طبیعی است که در قم نیز دیده میشود.
در یک زمان 30 ساله پس از گذشت انقلاب اسلامی، مجوزهای برداشت شن و ماسه در استانداری قم صادر میشد. آن زمان حساسیت خاصی روی این موضوع وجود داشت مبنی بر این که شن و ماسه یکی از منابع استراتژیک است و اگر مصرف آن مدیریت نشود، استان را دچار مشکل میکند.
در تصمیم بعدی اما پس از 30 سال این اختیار صدور مجوز را به سازمان صنعت، معدن و تجارت واگذار کردند. حتی در گامهای بعدی برای تسریع صدور مجوزها، استعلام از محیط زیست برای این کار هم منتفی شد.
در حال حاضر سازمان صنعت و معدن در مناطق مختلفی از استان به صدور مجوز برداشت شن و ماسه اقدام کرده و تقریبا کمتر مرتعی از این مجوزها در امان بوده است. مقایسه قیمت شن و ماسه در قم با دیگر استانها هم نشان میدهد صدور این مجوزها در قم آسانتر از دیگر استانها صورت میگیرد و حتی این کالا با قیمت ارزانتر به استانهای دیگر هم صادر میشود. حالا در این میان سؤال اینجاست که توان هر سرزمینی در برداشت شن و ماسه و تبدیل آن به نخالههای ساختمانی چقدر است؟
برداشت از رودخانههای خشک
معاون فنی ادارهکل محیط زیست استان قم با بیان این که شن و ماسه را از منابع مختلفی میشود تهیه کرد، گفت: منبع اولیه و اصلی شن و ماسه رودخانهها هستند. رودخانه بر اساس پروسه طبیعی سنگها را فرسایش میدهد و در بستر خودش یک لایه شن و ماسه میسازند.
«احمدرضا شفیعی» افزود: در کنار آن منابع زمینشناسی هم وجود دارد که به صورت تپهها و چینخوردگیها خود را نشان میدهد. استفاده از سنگشکن و خرد کردن صخرهها هم دیگر راه دسترسی به شن و ماسه است.
وی ادامه داد: در استان قم برای دسترسی به شن و ماسه سادهترین راه یعنی برداشت با لودر از سطح رودخانه و مسیلها انتخاب میشود. در 50 سال اخیر رودخانهها و مسیلهای استان به این روش برداشت شده است. نکته اینجاست که تقریبا رودخانههای استان زنده نیستند و شرایط خشکسالی وضعیتشان را بدتر کرده و آبی در آنها جاری نمیشود تا امکان بازسازی شن و ماسه وجود داشته باشد.
شفیعی با اشاره به ارزانتر بودن شن و ماسه در قم نسبت به سایر استانها اظهار کرد: از نظر زیستمحیطی شن و ماسه دارای یک اکوسیستم خاص هستند چرا که بافت شبکهای دارند و آب را در زمستان در خود نفوذ میدهند. این رطوبت در عمق نفوذ میکند به تدریج بالا میآید. معمولا پوشش گیاهی مناسبی سطح این مسیلها را میپوشاند که برداشت شن و ماسه موجب از بین رفتن این ظرفیتها میشود.
وی با بیان این که سطحتراشی خاک رودخانهها در مساحتهای چند هکتاری موجب نابودی زیستگاه برخی گونهها شده است، اظهار کرد: این شن و ماسه و پوشش گیاهی ضریب اصطکاک را افزایش داده و در بارندگیها مانع از بروز سیل میشود.
معاون محیط زیست استان قم افزود: دشت ونارچ یک دشت وسیع است که به حالت یک قیف شکل گرفته است. در انتهاییترین نقطه این دشت شهر پردیسان مستقر شده است. داخل دشت ونارچ حدود 12 مسیل وجود دارد که همه به ابتدای شهر پردیسان ختم میشوند. در گذشته این مسیلها کاملا از پوشش گیاهی پر شده بود اما امروز برداشت شن و ماسه این پوشش گیاهی را از بین برده و همین موضوع پردیسان را در خطر سیل قرار داده است.
شفیعی ضریب تخلخل زمین را در نگهداشتن آب برای جاری شدن سیل، بسیار مهم دانست و گفت: مسیل مکانیسمی است که طبیعت به وجود میآورد تا با ایجاد تأخیر در حرکت سیلاب، مانع از سیل شود اما ما این مکانیسم را از بین برده و در پاییندست هم یک شهر هم ساختهایم. در نتیجه به ازای هر بارندگی خطر سیلاب برای آن تراکم انسانی داریم.
وی با بیان این که اکنون برای مجوز معادن شن و ماسه دیگر از محیط زیست استعلام نمیشود، اظهار کرد: قبل از سال 90، زمانی که محیط زیست در کارگروههای شن و ماسه استان نظر میداد، بحث جدی پیش آمد که دیگر مسیلهای استان قم توانایی برداشت شن و ماسه ندارند. به نظر میرسد سیاستهای استان به لحاظ قیمتگذاری، ممنوعیتها و مجوزها باید طوری سوق پیدا کند که برداشت از سطح مسیلها محدود شود و برداشت از کوهها و صخرهها صورت بگیرد.
رغبت استانهای مجاور برای خرید شن و ماسه
کارشناسان معتقدند هر سال بیش از 6 میلیون تن شن و ماسه از منابع استان برداشت شده و برای جادهسازی، راهسازی، پروژههای ساختمانی و... استفاده میشود.
برداشتی که در نهایت تبدیل به نخاله ساختمانی شده و به سایتهای زباله میرود و همان هم دوباره منبعی برای آلودگی میشود.
رئیس اداره معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم اما این عدد را قبول ندارد. «محمدنقی کاظمزاده» گفت: برداشت از معادن شن و ماسه در سال با توجه به وضعیت رکود در ساخت و ساز به یک میلیون تن هم نمیرسد.
وی در توضیح این که چرا باید شن و ماسه از قم به دیگر استانها صادر شود، اضافه کرد: این صادرشدن شاید در معادنی باشد که در مرزهای استانهای همجوار هستند و موضوع متداولی نیست.
کاظمزاده با بیان این که قیمت شن و ماسه در استان ما پایینتر از استانهای دیگر است، اظهار کرد: این موضوع موجب شده رغبت استانهای مجاور برای خرید شن و ماسه از قم بیشتر شود ولی در عین حال تولید شن و ماسه حتی برای تولیدکننده مقرون به صرفه نیست.
به گفته وی قیمت شن و ماسه در استان قم در کمیته مربوط به ازای هر تن، 7 هزار تومان در نظر گرفته شده اما رقابت ناصحیح در این بازار موجب شده در عمل حتی با قیمت کمتر از این فروخته شود.
رئیس اداره معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم با بیان این که نزدیک به 40 کارگاه شن و ماسه در استان قم داریم که بیشتر این معادن از قبل مجوز گرفتهاند، افزود: از وقتی این اختیار به ما واگذار شده تلاش کردیم تعداد معادن را افزایش ندهیم.
وی با بیان این که در قم ساختوساز نسبت به دیگر استانها بیشتر است، گفت: مساحت استان قم بسیار کوچک اما رشد جمعیت نسبت به دیگر استانها بیشتر است و طبیعی است که به مصالح بیشتری نیاز دارد.
کاظمزاده اظهار کرد: همه مجوزها از طریق استعلام از منابع طبیعی صادر میشود و منابع طبیعی باید این موضوعات را کنترل کند و اگر کسی وسعت بیشتری را برداشت میکند منابع طبیعی باید جلوگیری کند. ممکن است برداشتهای غیرمجاز هم وجود داشته باشد که اگر مطلع شویم جلوی آن را خواهیم گرفت. شاید بزرگترین مدعی این مشکل در حال حاضر در استان قم مرتعداران باشند که مراتعشان هر روز بیشتر به سوی نابودی حرکت میکند اما در آینده این مشکل با جدیتر شدن خطر سیل، دامن همه مردم را خواهد گرفت.
با توجه به حجم 150 میلیمتری بارندگی در استان قم و حذف شدن روانابها در استان، به نظر میرسد برای برداشت شن و ماسه باید راههای بهتری جایگزین کرد تا در آینده بحرانهای بزرگ محصول غفلتهای کوچک نباشد.
ساماندهی برداشت شن و ماسه
مدیرکل محیط زیست استان قم هم در پاسخ به گلایههای مکرر مرتعداران از برداشتهای بیرویه شن و ماسه اظهار کرد: برداشت شن و ماسه در قم باید ساماندهی و جلوی برداشتهای پراکنده گرفته شود.
«محمدتقی سجادی» افزود: وقتی پروژههای مختلف عمرانی در استان شکل میگیرد، معمولا عوامل اجرایی پروژه هزینه اقتصاد را در اولویت قرار میدهند و توقع دارند در نزدیکترین محل برداشت داشته باشند در حالی که این کار سطح تخریب عرصههای طبیعی را بسیار بالا برده است.
مدیرکل منابع طبیعی استان قم با بیان این که در استان قم برداشت شن و ماسه تبدیل به یک شغل برای عدهای شده است و گاهی از استان صادر هم میشود، اظهار کرد: حتی از طریق قانونی هم که برداشت میکنند، آثار بدی دارد که از فوائد آن بیشتر است.
وی با تأکید بر این که تخریب پراکنده در مراتع قم باید متوقف شود، اضافه کرد: مجوزی که از سازمان صنعت و معدن گرفته میشود حجم و زمان مشخصی دارد که باید کنترل روی آن صورت گیرد.
سجادی افزود: اعتقاد ما این است که در استان قم بیش از اندازه برداشت شن و ماسه داریم. باید این برداشتها در نقاط خاصی متمرکز شوند. از 4 یا 5 نقطه در استان باید برداشت صورت گیرد اما چه کنیم که مجوز را سازمان صنعت و معدن میدهد؟
منبع: همشهری